30-09-2025 JOURE – Het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving op het vlak van wonen, klimaat, energie, natuur en landbouw stagneert. Dit zijn urgente leefomgevingsopgaven voor het nieuwe kabinet. In twee gelijktijdig uitgebrachte publicaties, de ‘Balans van de Leefomgeving’ en ‘Keuzes voor de Leefomgeving’, schetst het PBL de grote leefomgevingsdossiers én geeft het verschillende keuzes voor beleid.
Dankzij de inzet van doelgericht beleid heeft Nederland in het verleden grote stappen gezet in het verbeteren van de leefomgevingskwaliteit. De laatste vijftien jaar is die verbetering grotendeels gestagneerd, verschillende leefomgevingsdoelen liggen ver buiten bereik. Er zijn dringend keuzes nodig. Een voorbeeld is landbouw: zet Nederland vooral in op technologie en innovatie om de uitstoot te verminderen of kiest het voor een aanzienlijk minder intensieve landbouw? En bij de industrie, die het momenteel lastig heeft, zal het kabinet moeten kiezen hoe het de verduurzaming wil stimuleren, en aan welke bedrijven, clusters of sectoren het daarbij bijzonder waarde hecht.
“Nederland kent complexe leefomgevingsopgaven die vragen om vooruitdenken en de durf om keuzes te maken. Dat hebben we de afgelopen jaren met alle politieke onrust onvoldoende gezien. Nog te vaak leggen langetermijnbelangen het af tegen specifieke belangen op korte termijn”, stelt PBL-directeur Marko Hekkert. “Mensen hebben recht op een schone en gezonde leefomgeving. Problemen die maar blijven voortduren, schaden het vertrouwen in de overheid en de democratische rechtstaat. Onze aankomende regering heeft grote keuzes te maken over wat prioriteit heeft en ten koste waarvan dat mag gaan.”
Balans van de Leefomgeving 2025: Urgente opgaven, krachtige keuze
De doelen die Nederland deels in Europees verband heeft afgesproken om de kwaliteit van de leefomgeving te borgen en te verbeteren zijn op belangrijke onderdelen niet in zicht. Bijvoorbeeld op het gebied van luchtkwaliteit en hernieuwbare energie was sprake van vooruitgang, maar die is bij luchtkwaliteit gestagneerd en bij hernieuwbare energie is het onvoldoende om het doel voor 2030 te halen. Op andere belangrijke dossiers zoals wonen, natuur en grondstoffen is simpelweg te weinig vooruitgang.
“We hebben de makkelijkste verbeteringen al gerealiseerd; de tijd dringt om politieke keuzes te maken. Het halen van de beleidsdoelen kan alleen door prioriteiten te stellen en daadkracht te tonen”, stelt Marko Hekkert. ”Bovendien maakt de huidige geopolitieke situatie de noodzaak om minder afhankelijk te zijn van andere landen groter, zeker waar het gaat om energie en grondstoffen. Dit biedt ook kansen voor Nederland.”
De grote vraagstukken laten zich niet oplossen met alleen technische maatregelen; ze vragen om meer fundamentele veranderingen, aldus het PBL. Hekkert: “Hoe we ook omgaan met de verschillende opgaven, het is belangrijk om oog te hebben voor verschillende groepen in de samenleving. Veranderingen zullen leiden tot een herverdeling van lusten en lasten en mogelijk fors ingrijpen in ons dagelijks leven, maar niet kiezen zal dat ook. Een door burgers als rechtvaardig ervaren verdeling zou het uitgangspunt moeten zijn. Daarom moet de politiek keuzes maken.”
Keuzes voor de Leefomgeving 2025: heldere beleidskeuzes nodig
Het PBL schetst in de publicatie Keuzes voor de Leefomgeving twaalf urgente opgaven met verschillende keuzes voor beleid. Elk van die keuzes heeft grote gevolgen voor hoe de leefomgeving zich de komende jaren ontwikkelt. Het maakt bijvoorbeeld veel uit of we als samenleving collectief actie ondernemen om met klimaatverandering om te gaan, of dat we het zien als een individuele verantwoordelijkheid om je voor te bereiden op meer hitte, droogte en extremer weer. Andere opgaves die zijn uitgewerkt in de publicatie: uitdagingen op woningmarkt, de verduurzaming van woningen, hoe het autoverkeer wordt belast nu het aantal elektrische auto’s toeneemt, hoe Nederland efficiënter om kan gaan met grondstoffen, de toekomst van de industrie, de toekomst van de landbouw en het herstel van natuur. De internationale context en afwegingen over het gebruik van ruimte zetten deze opgaven verder in perspectief.
“Als nationaal kennisinstituut voor de leefomgeving wil het PBL bijdragen aan een goed geïnformeerd politiek-maatschappelijk debat en formatiefase, zodat beleidsmakers voortvarend aan de slag kunnen”, aldus Marko Hekkert. “Er valt volop te kiezen, op meerdere dossiers. Nu is het zaak ook daadwerkelijk keuzes te maken en de daad bij het woord te voegen in de uitvoering daarvan.”